Οι φοβίες αποτελούν μία από τις πιο συχνές αιτίες που οδηγούν ανθρώπους στο γραφείο του ψυχολόγου. Αφορούν ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων και μπορεί να σχετίζονται με την οδήγηση, με τη δυσκολία στην κατάποση ή ακόμη και με σωματικές καταστάσεις όπως η λειτουργία του εντέρου. Για το ίδιο το άτομο, οι εμπειρίες αυτές είναι εξαιρετικά περιοριστικές επηρεάζοντας όχι μόνο την καθημερινότητα αλλά και την αυτοεικόνα του. Αν και συχνά θεωρούνται αποκλειστικά «προσωπικό πρόβλημα», η συστημική οπτική μας προσκαλεί να τις δούμε διαφορετικά: όχι ως απλές δυσλειτουργίες, αλλά ως συμπτώματα με νόημα. Οι φοβίες συνδέονται με τον τρόπο που το άτομο σχετίζεται με τους άλλους, με τις ισορροπίες που επικρατούν στο οικογενειακό πλαίσιο, αλλά και με τις στρατηγικές που έχουν αναπτυχθεί για να αντέχεται ή να αποφεύγεται η ένταση.
Τι είναι η φοβία;
Η φοβία είναι ένας έντονος φόβος απέναντι σε μια κατάσταση, αντικείμενο ή σωματική λειτουργία, ο οποίος βιώνεται ως απειλή, ακόμη κι όταν δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος, όπως π.χ να με κυνηγάει ένα λιοντάρι. Το σώμα αντιδρά με τρόπο δυσανάλογο: ταχυπαλμία, ιδρώτας, δυσκολία στην αναπνοή, έντονη ανησυχία, ακόμη και κρίσεις πανικού. Το αποτέλεσμα είναι η αποφυγή, που ενισχύει τον κύκλο του φόβου και στερεί από το άτομο τη δυνατότητα να ζήσει ελεύθερα.
Η συστημική ματιά
Η συστημική θεραπεία βλέπει τη φοβία όχι ως «ελάττωμα» αλλά ως μηχανισμό επικοινωνίας. Όπως έδειξε ο Gregory Bateson, κάθε σύμπτωμα μπορεί να θεωρηθεί μήνυμα που εκφράζει κάτι που “δε λέγεται” στις σχέσεις. Έτσι, η φοβία είναι αντανάκλαση της δυναμικής που υπάρχει στο οικογενειακό ή κοινωνικό πλαίσιο.
Κάποιες υποθέσεις:
Ο φόβος της οδήγησης μπορεί να φέρει στην επιφάνεια την αγωνία γύρω από την αυτονομία και την απομάκρυνση από το προστατευτικό πλαίσιο.
Η δυσκολία στην κατάποση μπορεί να συμβολίζει το συναίσθημα που δεν μπορεί να “χωνευτεί” ή λόγια που δεν χωρούν μέσα στις σχέσεις.
Η σωματική ένταση, όπως η δυσκοιλιότητα, συχνά αντανακλά την προσπάθεια να συγκρατηθούν συναισθήματα ή ανάγκες που δεν εκφράζονται.
Η εμμετοφοβία συχνά φαίνεται να σχετίζεται με την αγωνία να μην απωλέσουμε τον έλεγχο κ.α
Από αυτήν την οπτική, η φοβία δεν είναι ο «εχθρός» αλλά μια φωνή που ζητάει να ακουστεί.
Η συστημική θεραπεία δίνει χώρο στο σύμπτωμα: δεν βιάζεται να το σβήσει, αλλά το αξιοποιεί ως οδηγό. Μαζί με τον θεραπευόμενο, εξετάζουμε:
Ποιες οικογενειακές ή σχεσιακές ισορροπίες συντηρούν τον φόβο;
Πώς γίνεται η φοβία να λειτουργεί ως «λύση» για μια αδιέξοδη κατάσταση;
Τι νέες δυνατότητες επικοινωνίας μπορούν να αναπτυχθούν ώστε να εκφραστούν διαφορετικά τα ανείπωτα συναισθήματα;
Μέσα από τη διαδικασία αυτή, το άτομο κατανοεί βαθύτερα τον εαυτό του, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί νέους τρόπους σύνδεσης με τους άλλους. Η φοβία σταδιακά χάνει τον λειτουργικό της ρόλο και υποχωρεί.
Οι φοβίες, όσο δύσκολες κι αν είναι, μπορούν να ιδωθούν ως δρόμοι αυτογνωσίας. Δεν αντιμετωπίζονται απλώς ως εμπόδια, αλλά ως πολύτιμα μηνύματα για τις σχέσεις και τις ισορροπίες που μας διαμορφώνουν. Η θεραπευτική διαδικασία δεν προσφέρει μόνο ανακούφιση από τον φόβο· ανοίγει τον δρόμο για περισσότερη ελευθερία, αυθεντικότητα και ουσιαστική σύνδεση με τον εαυτό και τους σημαντικούς άλλους.