ChatGPT και Ψυχοθεραπεία: Τρέμει η θέση του θεραπευτή;

Τα τελευταία χρόνια, η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) κάνει άλματα σε πολλούς τομείς της ζωής μας, από την εκπαίδευση μέχρι την υγεία. Ιδιαίτερα μετά την κυκλοφορία προηγμένων γλωσσικών μοντέλων όπως το ChatGPT, παρατηρείται αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη χρήση τους και στον χώρο της ψυχικής υγείας. Πολλοί πελάτες μου, με χιούμορ ή προβληματισμό, λένε: “τρέμει η θέση σου με το ChatGPT“. Αλλά, πόσο αλήθεια υπάρχει σε αυτή την ατάκα;

Τι μπορεί να κάνει το ChatGPT στην ψυχοθεραπεία

Το ChatGPT είναι ένα μεγάλο γλωσσικό μοντέλο, εκπαιδευμένο σε τεράστιο όγκο κειμένων. Έχει την ικανότητα να απαντά με συνοχή, ενσυναίσθηση και συχνά με φαινομενικά “σοφές” απαντήσεις σε ερωτήσεις σχετικές με την ψυχική υγεία. Μπορεί να:

Προσφέρει ψυχοεκπαίδευση (π.χ. τι είναι κρίσεις πανικού, τι σημαίνει αγχώδης διαταραχή).

Δίνει συμβουλές για διαχείριση άγχους, ύπνου ή συναισθημάτων.

Προτείνει τεχνικές όπως ασκήσεις αναπνοής, journaling, mindfulness.

Εξυπηρετεί ως πρώτη επαφή για κάποιον που διστάζει να απευθυνθεί σε ειδικό.

Αυτές οι λειτουργίες είναι εξαιρετικά χρήσιμες, ειδικά σε περιβάλλοντα με περιορισμένη πρόσβαση σε επαγγελματίες ή ως ενδιάμεση υποστήριξη.

Όμως, πού σταματούν οι δυνατότητες της Τεχνητής Νοημοσύνης;

Η ψυχοθεραπεία δεν είναι απλώς η παροχή πληροφοριών ή γενικών καθοδηγήσεων. Είναι μια βαθιά διαπροσωπική και θεραπευτική σχέση, η οποία:

Χτίζεται μέσα από τον χρόνο, τη συνεχή παρουσία και τη συμμαχία.

Εξετάζει βιώματα, σχέσεις, μοτίβα.

Δημιουργεί έναν ασφαλή χώρο στον οποίο ο θεραπευόμενος μπορεί να βιώσει, να εκφράσει και να επεξεργαστεί δύσκολα συναισθήματα, με το σεβασμό, την ενυσναίσθηση και την αποδοχή του θεραπευτή.

Το ChatGPT, όσο εξελιγμένο κι αν είναι, δεν μπορεί να “νιώσει”. Δεν έχει συνείδηση, δεν αντιλαμβάνεται τις αποχρώσεις της μη λεκτικής επικοινωνίας, δεν έχει διαισθητικότητα, ούτε ικανότητα για πραγματική θεραπευτική σύνδεση.

Ο ρόλος της σχέσης στη θεραπεία

Η αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη θεραπευτική συμμαχία (Lambert & Barley, 2001· Norcross & Wampold, 2011). Η σχέση που χτίζεται με τον θεραπευτή είναι από μόνη της θεραπευτική. Η ενσυναίσθηση, η αυθεντικότητα και η παρουσία του θεραπευτή δεν μπορούν να προσομοιωθούν από κανένα σύστημα.

Επιπλέον, ένα AI μοντέλο μπορεί να προσφέρει απαντήσεις βασισμένες σε πιθανότητες και στατιστική αντιστοίχιση, όχι σε πλήρη κατανόηση της ψυχικής πολυπλοκότητας του κάθε ατόμου.

Ο ηθικός και πρακτικός κίνδυνος της υποκατάστασης

Η χρήση εργαλείων ΤΝ ενέχει και ηθικά διλήμματα:

• Πώς προστατεύονται τα δεδομένα;
• Ποιος φέρει την ευθύνη σε περίπτωση λάθους;
• Πώς αποφεύγεται η παροχή εσφαλμένων ή επικίνδυνων οδηγιών;

Επιπλέον, υπάρχει ο κίνδυνος κάποιοι χρήστες να αρκεστούν σε ένα εργαλείο που δεν έχει την ικανότητα να διαγνώσει ή να αντιμετωπίσει σοβαρά ψυχικά ζητήματα, αντί να αναζητήσουν την ουσιαστική θεραπεία που χρειάζονται.

Η ΤΝ, και το ChatGPT ειδικότερα, μπορεί να είναι ένας πολύτιμος βοηθός στον χώρο της ψυχικής υγείας: ως υποστηρικτικό εργαλείο και ως μέσο ψυχοεκπαίδευσης- ως ένα βαθμό . Όμως, δεν αντικαθιστά τον ψυχοθεραπευτή.

Έχω λοιπόν την πεποίθηση πως η θέση των θεραπευτών δεν “τρέμει”, αλλά εξελίσσεται. Η εποχή μας απαιτεί περισσότερη προσαρμοστικότητα, κριτική σκέψη και αξιοποίηση της τεχνολογίας με ηθικό και ανθρώπινο τρόπο.

Και στο τέλος της ημέρας, ο θεραπευτικός δεσμός είναι — και παραμένει — ανθρώπινος.